قلت: حکمت هرچند دائمی نیست ولی غالبی هست. لا اقل در بسیاری در موارد باید باشد. نمی توان حکمتی پیدا کرد که فقط در مصادیق نادری وجود داشته باشد. بنابراین اگر فرار از ربا با این حیله های ساده جایز باشد همه جا می توان آن را پیاده کرد و دیگر برای ربا مصداقی نخواهد ماند.

به تعبیر دقیق تر، حیله های مزبور موجب لغویت حکم به تحریم ربا می شود. حتی اگر در آیات و روایات علت یا حکمتی هم برای تحریم ربا ذکر نمی شد ولی حیله های مزبور موجب می شد فلسفه ی تحریم ربا لغو و بی معنا شود. به گونه ای که با یک دستمال که به آلاف و الوف فروخته می شود و در دسترس همه در همه جا هست دیگر ربا جنگ با خدا نیست و ظلم آن هم بر طرف می شود.

امام قدس سره در کتاب بیع ج 2 ص 410 از یکی از منابع حدیث روایتی از رسول خدا (ص) نقل می کنند که ایشان به عاملشان در مکه دستور دادند که با ربا خواران جنگ کنند. ایشان می فرماید: و فی نقل انه ص کتب الی عامله فی مکه بقتال المرابین ان لم یکفوا عن المراباه.

بعد اضافه می کند: اگر فرار از ربا به راحتی و با ضم ضمیمه قابل حل بود دیگر احتیاج به جنگ کردن علیه آنها نبود: فلو کان الانتفاع بمثل الربا جائزاً بسهوله، و إنّما یحتاج إلیٰ ضمّ شی ء إلیٰ شی ء، أو تغییر کلام، لما احتاج إلیٰ کلفه القتال و قتل النفوس، بل کان علیه (صلّی اللّٰه علیه و آله و سلّم) تعلیم طریق الحیله؛ حفظاً لدماء المسلمین فیعلم ممّا ذکر و ما لم یذکر: أن لا سبیل إلی الحیله فی تلک الکبیره الموبقه.

ص: 3